De laatste jaren ontstaat er steeds meer twijfel over de veiligheid van minerale oliën in levensmiddelen. Zo heeft voedselwaakhond Foodwatch aangetoond dat diverse producten van verschillende Nederlandse supermarkten schadelijke restanten van minerale oliën bevatten. Ook is gebleken dat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit al ruim tien jaar geen onderzoek heeft gedaan naar de besmetting van levensmiddelen met minerale oliën. Maar wat zijn minerale oliën eigenlijk? En hoe richten ze schade aan op onze levensmiddelen?

Minerale oliën bestaan uit een mengsel van koolwaterstofmoleculen van verschillende grootte. Koolwaterstoffen zijn organische verbindingen die bestaan uit waterstof en koolstof. Hierbij wordt een verschil gemaakt tussen verzadigde, onverzadigde, aromatische en cyclische koolwaterstoffen. De eenvoudigste koolwaterstoffen bestaan uit enkelvoudige koolstofbindingen zonder ringen en behoren tot de verzadigde koolwaterstoffen (alkanen). Onverzadigde koolwaterstoffen (alkenen en alkynen) bevatten minder waterstoffen en zijn olievormend. Aromatische koolwaterstoffen worden gekenmerkt door een of meer benzeenringen, denk hierbij aan furaan en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s). Tot slot hebben cyclische koolwaterstoffen een koolstofketen die een ring vormt. Minerale oliën worden verkregen door het vloeibaar maken van steenkool, aardgas of biomassa.

Waarom zijn minerale oliën gevaarlijk?

Minerale oliën kunnen ingedeeld worden in twee groepen; ‘Mineral Oil Saturated Hyrdocarbons’ (MOSH) en ‘Mineral Oil Aromatic Hydrocarbons’ (MOAH). MOSH worden in hogere concentraties aangetroffen dan MOAH en bestaan uit verzadigde en cyclische koolwaterstoffen. MOSH kunnen leiden tot schadelijke bio-accumulatie in organen als de lymfeklieren, milt en lever. MOAH bestaan voornamelijk uit alkalische polycyclische verbindingen en zijn voornamelijk mutageen, kankerverwekkend en hormoonontregelend. Bovendien hebben deze twee groepen zeer vluchtige eigenschappen en kunnen zij langzaam verdampen, zowel in de atmosfeer als in voedselverpakkingen.

Waar komen minerale oliën voor?

Minerale oliën kunnen voorkomen in materialen die in contact komen met levensmiddelen. De belangrijkste bronnen zijn gerecycled papier/karton en de drukinkt die hierop gebruikt wordt. Daarnaast wordt minerale olie ook gebruikt als lijm in bijvoorbeeld jute en sisal zakken en als smeermiddel voor de productie van plastic voor levensmiddelen. Minerale olie kan gemakkelijk migreren in levensmiddelen zonder binnenzak of met een binnenzak die polyethyleen of polypropyleen bevat.

Restanten van minerale oliën zijn aanwezig in vrijwel alle voedingsmiddelen. Met name droge producten met een groot oppervlak kunnen deze stof gemakkelijk opnemen. De migratie van minerale olie kan voorkomen worden door het gebruik van een functionele barrière of een binnenzak die bestaat uit aluminium, polyethyleentereftalaat, gemetalliseerd of gecoate polymere folies of meerlagige folies die een polyamide- of ethyleenvinylalcohollaag bevatten.

Wat zegt de wet over het gebruik van minerale oliën?

De algemene bepalingen omtrent het gebuik van stoffen die in contact komen met levensmiddelen zijn vastgesteld in Verordening 1935/2004. Echter is er tot op heden nog geen specifieke wetgeving vastgesteld voor het gebruik van minerale oliën (MOAH en MOSH) in Europa, met uitzondering van de bepalingen die in Verordening 10/2011 inzake het gebruik van minerale olie als toegevoegd middel in plastic dat in contact komt met levensmiddelen. Hierin wordt het gebruik van witte minerale olie, paraffine en waxen afkomstig van koolwaterstoffen gedekt in de positieve lijst voor additieven. Bovendien bevat de Zwitserse wetgeving een hoofdstuk dat betrekking heeft op het gebruik van drukinkt, waarin MOAH-bevattende drukinkt vermeld wordt als ongeevalueerde stof en waarbij de migratie lager moet zijn dan 0,01 miligram per kilo. In Duitsland heeft de BfR (Federal Institute for Risk Assessment) een toxicologische risicoanalyse uitgevoerd op minerale oliën. Aan de hand van dit onderzoek hebben zij richtwaarden gepubliceerd voor de migratie van minerale olie uit papier in voedsel. De European Food Safety Authority (EFSA) beschouwt de migratie van MOAH als kritiek, omdat deze stof mutageen en kankerverwekkend is.

En nu?

Bewezen is dat minerale oliën MOSH en MOAH op de lange termijn schadelijk kunnen zijn voor de mens. Ze worden steeds vaker aangetroffen in levensmiddelen, wat uiteindelijk een risico kan vormen voor de voedselveiligheid. Dat er een probleem is, is zeker. De omvang en details ervan moeten echter nog duidelijk worden. De ontwikkelingen van wetgeving omtrent MOSH en MOAH staat op dit moment nog in de kinderschoenen. We verwachten hier in de komende jaren steeds meer over te horen.