Bij het bestrijden van voedselfraude is sinds kort Food Fraud Vulnerability Assessment verplicht. Daarmee schatten bedrijven hun kwetsbaarheid in op het gebied van voedselfraude. Deze verplichting is al onderdeel van kwaliteitssystemen zoals FSSC 22000, BRC of IFS en dus niet vrijblijvend. We kunnen er niet omheen: ieder voedselverwerkend bedrijf móet zijn kwetsbaarheid onder de loep leggen.

Voedselfraude is een misdrijf en dat maakt de daders criminelen. ‘Think like a criminal to fight food fraud’, kopt de folder van de Food Fraud Vulnerability Assessment Tool. De tool is ontwikkeld door SSAFE en helpt bij het vaststellen van voedselfrauderisico’s. Wageningen University, RIKILT Wageningen University & Research (UR) en VU Amsterdam legden de wetenschappelijke basis voor deze tool.

Aldo Rus, Business Unit Manager van KTBA FoodCampus, heeft 25 jaar ervaring in de levensmiddelenindustrie en kwaliteitszorg. Voor KTBA FoodCampus ontwikkelde hij de masterclass Foodfraud. ‘De schade voor de wereldwijde voedselindustrie wordt geschat op dertig tot veertig miljard dollar per jaar. Een exact cijfer kan niet gegeven worden, want slechts een deel van het totale aantal fraudegevallen wordt achterhaald.’

Schade

Voedselfraude kost niet alleen bedrijven veel geld, het schaadt ook het vertrouwen van consumenten in voedselproducenten. Logisch, want wanneer ingrediënten vervangen worden door goedkopere alternatieven, betalen zij onnodig veel. Er kunnen ook gezondheidsrisico’s aan voedselfraude verbonden zijn, bijvoorbeeld omdat onduidelijkheid bestaat over de herkomst van een product of omdat een product vervuild is met een allergeen. Incidenten van voedselfraude in Nederland die zijn opgenomen in de RASFF-database of beschreven in dagbladen en vaktijdschriften, hebben vooral te maken met vlees- of visproducten, veevoer en eieren. Het gaat hierbij voornamelijk om toevoegingen, verdunningen of vervanging door een goedkoper productmateriaal en frauduleuze declaratie van het productie(management)systeem of van het productieproces.* Ook de Consumentenbond deed onderzoek naar voedselfraude. Zij selecteerden in 2015 en 2016 ruim 150 producten uit productgroepen waarvan bekend is dat authenticiteitsproblemen kunnen voorkomen. Bij 33 van de 156 onderzochte producten (21%) werden afwijkingen aangetroffen. De resultaten van het onderzoek verschenen in oktober 2016.

Taskforce Voedselvertrouwen

Na de beruchte paardenvleesaffaire werd door de overheid en het bedrijfsleven in 2013 een Taskforce Voedselvertrouwen opgericht om het vertrouwen van de consument in voedsel terug te winnen. Binnen het thema ‘Veilig en verantwoord voedsel’ liet het ministerie van Economische Zaken in 2014 door LEI Wageningen UR en RIKILT Wageningen UR een quickscan uitvoeren naar voedselfraude in Nederland*. De onderzoekers concludeerden dat er weinig tot geen kennis was met betrekking tot risicofactoren voor voedselfraude, de geschiktheid van (analytische) methoden voor de detectie van verschillende typen voedselfraude bij verschillende product(groep)en, het juridisch handhavingskader, en een risico-gebaseerd controlesysteem voor voedselfraude. Op 29 januari 2015 rondde het Taskforce haar werkzaamheden af. In het eindrapport benadrukte het de noodzaak van het verbeteren van de voedselintegriteit door gebruik te maken van internationale kwaliteitssystemen, zoals FSSC 22000, BRC of IFS.

‘Dat is nu dus gebeurd,’ vertelt Aldo Rus, ‘Een Food Fraud Vulnerability Assessment is sinds juli 2016 onderdeel van een aantal voedselveiligheidsnormen, zoals BRC. De assessment is verplicht, anders haal je de norm niet. Dat wordt afgedwongen door GFSI; The Global Food Safety Initiative.’

Toekomst voedselfraude

Wat houdt de tool in?
‘Via een beslisboom en vijftig vragen toets je als foodbedrijf jouw kwetsbaarheid en die van je leveranciers,’ legt Aldo uit. ‘Daderprofielen en de financiële positie van de leveranciers zijn in de analyse meegenomen. De vragen leggen de nadruk op risicofactoren. Je beslist daarna zelf of je actie onderneemt. De aanpak van voedselfraude vraagt om een andere manier van denken, bijvoorbeeld om meer aandacht voor de rol van inkopers. Als een grondstof onder de gangbare prijs aangeboden wordt, moet er bij hen een alarmbel gaan rinkelen: zó goedkoop, klopt dat wel? De tool kan helpen om inzichtelijk te maken waar en wanneer je actie moet ondernemen. Maar hoe groot het risico moet zijn voor je tot actie overgaat, staat nergens. Wij kunnen bedrijven helpen bij die keuzes.’

Kortere ketens
‘Vanuit het verleden was er vooral aandacht voor hygiëne en voedselveiligheid: HACCP,’ vervolgt Aldo. ‘Nu de aanpak van voedselfraude verankerd is in de kwaliteitssystemen, zal ook dit aspect meer aandacht krijgen. In het verleden kocht je als voedselproducent in op specificatie: er waren geen structurele controles of deze specificaties kloppen. Formeel ben je voor de traceerbaarheid verplicht één stap vooruit en één stap terug in de keten je product te volgen. De komende jaren wordt het belangrijk om de héle keten inzichtelijk te maken. De tendens is dat ketens korter worden, want hoe minder tussenschakels, des te kleiner het risico op gesjoemel. De koffieproducent gaat rechtstreeks samenwerken met de plantage, plaatst er een container die ter plaatse wordt gevuld, afgesloten en naar Nederland verscheept om te garanderen dat de Arabicabonen niet worden gemengd met bonen van mindere kwaliteit. Vroeger werd nootmuskaat gemalen ingekocht; dat gaf ruimte om het poeder te mengen. Net als nootmuskaat worden ook peperkorrels daarom tegenwoordig alleen nog heel ingekocht. Zo kun je beter controleren of je aankoop zuiver is.’

Detectie van fraude
‘Vroeger werd er alleen gehandhaafd vanuit de overheid. Nu bedrijven zelf hun verantwoordelijkheid moeten nemen, zullen ook zij vaker (on)aangekondigd elkaar controleren. Retailers doen dat al bij hun leveranciers. In de contracten voegen ze voorwaardes toe: ‘Als je aan mij wil leveren, móet je accepteren dat we onaangekondigd een audit uitvoeren’. Alleen al deze aankondiging zal ervoor zorgen dat er minder gefraudeerd wordt: de pakkans is immers groter. Deze audits vinden in de hele keten onderling plaats.’

‘Ook worden er steeds meer nieuwe methoden ontwikkeld voor voedselfraudedetectie. Het wordt daardoor makkelijker en goedkoper om steekproefsgewijs grondstoffen en producten te controleren. Wageningen University heeft bijvoorbeeld een analyse ontwikkeld om via het eigeel te kunnen aantonen of het een biologisch ei is of niet. Ik verwacht daarom een vergroting van laboratoriumcapaciteiten.’

Training en een cultuuromslag

‘De gevraagde cultuuromslag vindt niet van de een op de andere dag plaats,’ zegt Aldo. ‘De één omarmt veranderingen en gaat er direct mee aan de slag, anderen kijken eerst de kat uit de boom. Maar als ik kijk naar HACCP en je ziet wat we nu doen vergeleken met vijftien jaar geleden, dan is het verschil gigantisch. Ik verwacht dat hetzelfde gebeurt met de aanpak van voedselfraude.’ Het is duidelijk: de eisen op het gebied van het inschatten van uw kwetsbaarheid en fraudepreventiemaatregelen worden steeds strikter. KTBA FoodCampus verzorgt daarom een Masterclass FoodFraud, waarin we ingaan op de toepasbaarheid van deze eisen en methoden voor de praktijk. ‘We zullen voedselfraude langzaam maar zeker beter onder controle krijgen,’ verwacht Aldo. ‘Hoe ver je als bedrijf hierin moet gaan? We moeten er met gezond verstand naar blijven kijken: waar liggen de grootste risico’s, waar is fraude het meest reëel? Helemaal uitbannen zal waarschijnlijk nooit lukken; voedselfraude is van alle tijden.’